De gevaren van fluoride
Fluoride is een stof die het glazuur van tanden en kiezen harder maakt, zodat deze minder kwetsbaar zijn voor zuuraanvallen van bacteriën. Sinds de jaren ’40 van de vorige eeuw wordt fluoride gebruikt in tandpasta en tegenwoordig ook in flosdraad, tandenstokers en mondwater. Toch is fluoride niet volkomen veilig, want fluoride kan schade veroorzaken in het menselijk lichaam.
De schadelijke effecten van fluoride worden vaak verdeeld in twee groepen:
- De acute toxiciteit door eenmalige hoge overdosering.
- De schadelijke effecten op lange termijn door chronische overdosering.
Eenmalige overdosering
Een acute fluoridevergiftiging door een eenmalige hoge overdosering ontstaat door het eten of drinken van fluoride-houdende gebitsverzorgende producten. Het grootste gevaar bij een eenmalige hoge overdosering is dat de te hoge fluoride-concentratie de concentratie calcium in het bloed verlaagd (hypocalciëmie) en het kaliumniveau verhoogd (hyperkaliëmie). Verschijnselen die hierdoor kunnen optreden zijn misselijkheid, braken, trillen van de handen, spierslapte, stuiptrekkingen, ademhalingsproblemen, hartritmestoornissen, transpiratie, buikpijn en diarree.
De ernst van een acute fluoridevergiftiging wordt mede bepaald door een aantal factoren, zoals het lichaamsgewicht, of de maag van de patiënt leeg of vol is en de tijd die er verstreken is sinds het fluoride werd ingenomen. Op een lege maag wordt het fluoride namelijk binnen een half uur opgenomen in het bloed.
Bij kinderen kan van een acute fluoridevergiftiging worden gesproken bij opname tot 25 mg fluoride. Deze hoeveelheid komt overeen met een ¼ tube gewone fluoridetandpasta, ½ tube fluoride-peutertandpasta, 100 fluoridetabletjes of 25 ml spoelvloeistof met 0,1% fluoride.
Maatregelen bij eenmalige overdosering
Bij een acute fluoridevergiftiging is het belangrijk het slachtoffer zo snel mogelijk te laten braken en veel melk te laten drinken. Het calcium in de melk bindt het fluoride en remt de opname ervan uit de maag. Het drinken van veel water of een andere drank kan ook. Door de grote hoeveelheid vocht wordt de uitscheiding van fluoride bevorderd.
Wanneer er 75 mg fluoride (¾ - 1 tube fluoridetandpasta) of meer binnen korte tijd wordt ingenomen, moet het slachtoffer zo snel mogelijk naar het ziekenhuis worden gebracht om zo nodig de maag leeg te laten pompen en te laten spoelen. De hoeveelheid van 75 mg fluoride kan dodelijk zijn voor een kind. De geschatte mogelijk dodelijke dosis fluoride bij volwassenen is 5 mg per kilo lichaamsgewicht.
Chronische overdosering
Een chronische overdosering van fluoride leidt tot verschillende gezondheidsproblemen, zoals bloedarmoede en kalkgebrek in de botten wat kan leiden tot botontkalking, botverdunning en vergroeiing van het bot. Overdosering kan ook leiden tot fluorosis. Kenmerken hiervan zijn witte vlekken en streepjes op de tanden. In ernstige gevallen kunnen zelfs putjes in het glazuur ontstaan.
Ook het verouderingsproces van het lichaam wordt door een chronische overdosering versneld, doordat enzymen beschadigd raken. Dit heeft ook een schadelijke invloed op de hersenen, de schildklier, de nieren, de lever, de bloedcirculatie, de ademhaling, de spijsvertering, het immuunsysteem en het gehele zenuwstelsel.
Risico
De concentraties fluoride die een acute toxiciteit veroorzaken worden bij normaal gebruik van fluoridetandpasta en andere fluoride-houdende gebitsverzorgende producten niet bereikt. Omdat volwassenen zelden tot nooit de neiging hebben om fluoride-houdende gebitsverzorgende producten te eten of te drinken zijn voor hen de risico’s van acute fluoridevergiftiging verwaarloosbaar.
Het is echter niet ondenkbaar dat kinderen gebitsverzorgende producten eten of drinken. Een tube fluoridetandpasta bevat een hoeveelheid fluoride die, door het eten van de inhoud van de hele tube, dodelijk kan zijn voor een kind. Het is daarom belangrijk dat fluoride-houdende gebitsproducten buiten bereik van kinderen worden gehouden.
Vanwege de gevaren van fluoride zijn tandpastafabrikanten per 19 januari 2009 verplicht om een waarschuwingstekst op fluoride-houdende tandpasta’s voor kinderen tot en met zes jaar te plaatsen. De tekst luidt: ‘Gebruik voor kinderen van zes jaar of jonger niet meer tandpasta dan de grootte van een erwt. Zorg dat ze zo weinig mogelijk tandpasta inslikken. Raadpleeg een (tand)arts als uw kind fluoride in een andere vorm gebruikt’.
Fluoridetabletjes en druppeltjes
Veel mensen hebben in hun jeugdjaren fluoridetabletjes en druppeltjes geslikt. Tijdens de groei van het blijvend gebit zou fluoride namelijk onontbeerlijk zijn voor een goede en sterke opbouw van het tandglazuur. Tegenwoordig achten veel tandartsen de tabletjes en druppeltjes niet meer noodzakelijk omdat peutertandpasta voldoende fluoride bevat en poetsen hiermee zou volstaan.
Een belangrijker argument om te stoppen met de tabletjes en druppeltjes is dat uit onderzoek blijkt dat de inname van fluoride weinig tot geen gunstig effect heeft. Via de route van het spijsverteringskanaal en de bloedbaan verspreid de stof zich weliswaar naar de speekselklieren en het gebit, maar dit is slechts een fractie van de ingenomen hoeveelheid.
Het grootste deel van het ingenomen fluoride komt in andere weefsels in het lichaam terecht, wat op termijn schadelijke effecten met zich meebrengt. De mogelijk gunstige effecten van fluoride via tabletjes en druppeltjes (en in sommige landen zelfs via het drinkwater) wegen niet op tegen de schadelijke bijwerkingen.
Alternatieven
Ondanks de enorme toename van suikers in het eten daalt het aantal gevallen van cariës. Dit wordt vaak toegeschreven aan de fluoride-houdende tandpasta, maar dit is nooit met zekerheid aangetoond.
Tandart heeft lange tijd het gebruik van fluoride-houdende tandpasta aanbevolen, maar dit doen wij niet meer. In plaats van fluoride-houdende tandpasta raden wij tandpasta zonder fluoride aan. Deze tandpasta wordt, voor zowel volwassenen en kinderen, door verschillende merken geleverd. Het consumeren van suikervrije kauwgom, mints en pastilles met xylitol is daarnaast een goede aanvulling op het schoonhouden van het gebit door poetsen en flossen.
Xylitol bevat verschillende eigenschappen die een positief effect op het gebit hebben, zoals het bemoeilijken van bacteriën om zich als tandplak aan het tandglazuur te hechten. Xylitol kan daarom als preventief middel tegen tandbederf ingezet worden. Eén tot twee gram xylitol per dag beschermt het gebit tegen cariës, wat neerkomt op drie keer per dag, dus na elke maaltijd, xylitol kauwgom kauwen.